Czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest dziedziczne?

Czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest dziedziczne? To pytanie zadaje sobie wielu pacjentów i ich rodziny, gdy pojawia się diagnoza. Odpowiedź brzmi: tak – wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) wykazuje udowodnioną dziedziczność, choć genetyka odpowiada wyłącznie za część ogólnego ryzyka zachorowania. Czynniki genetyczne istotnie zwiększają predyspozycję, zwłaszcza u krewnych pierwszego stopnia, jednak na rozwój choroby wpływają także czynniki środowiskowe i immunologiczne [1][2].

WZJG – definicja i podłoże

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to przewlekła, nieswoista choroba zapalna obejmująca błonę śluzową jelita grubego oraz odbytnicy. Schorzenie cechuje się pojawianiem się zmian zapalnych i owrzodzeń. Etiologia WZJG ma charakter wieloczynnikowy – obejmuje komponenty genetyczne, immunologiczne oraz środowiskowe [1][2].

Podstawą rozwoju choroby jest nieprawidłowa aktywacja układu odpornościowego. W jej przebiegu dochodzi do nacieku komórek immunokompetentnych – głównie limfocytów i makrofagów – w błonie śluzowej jelita. Pomimo znaczącego udziału immunologii, kluczowy czynnik wyzwalający pozostaje nieokreślony [1].

Czy WZJG jest dziedziczne? Podsumowanie badań genetycznych

Dziedziczność WZJG została potwierdzona szeregiem badań naukowych. Około 15% krewnych pierwszego stopnia osób z WZJG również cierpi na to schorzenie. Ryzyko zachorowania u dzieci wynosi 8,9%, natomiast u rodzeństwa 8,8% [1]. Genetyczna predyspozycja to jeden z najważniejszych czynników ryzyka, jednak same geny nie determinują całego zagrożenia – szacuje się, że warianty genetyczne odpowiadają za 25% przypadków [2].

Obecność choroby w najbliższej rodzinie stanowi istotny czynnik ryzyka, co potwierdza dziedziczny charakter WZJG. Jednak u większości pacjentów mechanizmy genetyczne łączą się z wpływem środowiska i nieprawidłową reakcją układu odpornościowego [1][2].

Rola genów układu odpornościowego w ryzyku WZJG

Kluczową rolę w predyspozycji do WZJG odgrywają geny układu odpornościowego, szczególnie te zlokalizowane w regionie głównego układu zgodności tkankowej (MHC, czyli układ HLA). Zmiany w genach HLA – takich jak DR1, DR2, DR4, DR9, DRB10, DQ5 – wpływają nie tylko na ryzyko samego zachorowania, ale także na przebieg choroby oraz jej powikłania [2][4].

Szczególnie niekorzystny jest allel DRN1*0103. Jego obecność oznacza wyraźnie cięższy przebieg WZJG, większą ilość powikłań oraz częstszy konieczność przeprowadzenia kolektomii (usunięcia jelita) [4]. Warianty innych genów, takich jak MLH1 i MSH2, związanych głównie z chorobami nowotworowymi jelita, również mogą współistnieć z WZJG [4].

Mechanizmy powiązania immunologiczno-genetycznego

Proces powstawania WZJG polega na niekontrolowanej aktywacji układu odpornościowego w obrębie jelita grubego. U osób predysponowanych genetycznie dochodzi do błędnej odpowiedzi immunologicznej prowadzącej do lokalnego zapalenia i uszkodzenia tkanek. Najważniejsze geny biorące udział w tym procesie kodują białka HLA, które zarządzają rozpoznawaniem antygenów przez komórki odpornościowe [2][4].

Warto zauważyć, że WZJG oraz choroba Leśniowskiego-Crohna wykazują wspólne mechanizmy genetyczne i immunologiczne, co umożliwia rozwój obu jednostek u osób z określonym układem genotypowym [1][2]. Związek pomiędzy genetyką a odpowiedzią organizmu stanowi podstawę badań nad przyszłymi terapiami celowanymi i personalizacją leczenia [2].

Znaczenie badań genetycznych i personalizacji leczenia

Badania genetyczne odgrywają coraz istotniejszą rolę w diagnostyce i leczeniu WZJG. Pozwalają na identyfikację osób z wysokim ryzykiem oraz określenie charakterystyki przebiegu choroby w indywidualnych przypadkach. Warianty wykryte w genach HLA oraz innych związanych z odpowiedzią immunologiczną stają się potencjalnymi celami dla terapii spersonalizowanej, zwłaszcza u pacjentów z ciężkim przebiegiem oraz powikłaniami [2][4].

Chociaż genetyczne czynniki nie tłumaczą wszystkich przypadków, identyfikacja predyspozycji może wpłynąć na wcześniejsze rozpoznanie, monitorowanie osób zagrożonych, a także skuteczniejsze leczenie. Dziedziczność WZJG jest zatem elementem niezbędnym do planowania indywidualnej profilaktyki u członków rodzin pacjentów [1][2].

Podsumowanie – czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego można odziedziczyć?

Na podstawie aktualnych badań wiadomo, że wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest w znacznym stopniu chorobą dziedziczną. Ryzyko zachorowania jest wyraźnie większe u osób, których krewni pierwszego stopnia cierpią na WZJG – szacuje się je na 8,8–8,9%. Około 15% blisko spokrewnionych osób także rozwija to schorzenie. Rola genów (zwłaszcza zlokalizowanych w układzie HLA) jest niepodważalna, choć genetyka tłumaczy jedynie część zagrożenia: kluczowe pozostają także immunologiczne i środowiskowe składowe choroby [1][2][4]. Dziedziczenie WZJG łączy się zarówno z przewidywaniem ryzyka, jak i z koniecznością personalizacji przyszłych strategii leczenia.

Źródła:

• [1] https://zapaleniejelitagrubego.pl/wrzodziejace-zapalenie-jelita-grubego/
• [2] https://cordis.europa.eu/article/id/190572-genes-that-cause-inflammatory-bowel-disease/pl
• [3] https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-nowotworowe,rak-jelita-grubego-moze-byc-zapisany-w-naszych-genach–komu-najmocniej-zagraza-,artykul,19161759.html
• [4] https://www.naczyniapolaczone.pl/schorzenia-ukladu-pokarmowego-a-genetyka/